Περί Αναλογίας!

Από την εφ. «The New Republic»
Περί Αναλογίας! Του Michael Walzer

Πόσο πολύ, είναι υπερβολικό στον πόλεμο?

Ας μιλήσουμε περί αναλογίας – ή πιό σημαντικό, την αρνητική έννοια. «Δυσαναλογία» είναι η αγαπημένη και προτιμώμενη ορολογία όταν γίνεται κριτική σε συζητήσεις επί ηθικής στον πόλεμο. Ομως ο περισσότερος κόσμος που χρησημοποιεί αυτόν τον όρο δεν ξέρουν τι σημαίνει με βάση το Διεθνές Δίκαιο ή ποιό απλά στην θεωρία του πολέμου. Περιέργος, ούτε καν συνηδητοποιούν ότι αυτός ο όρος έχει χρησημοποιηθεί ποιό συχνά για να δικαιολογηθεί παρά να κατακριθεί αυτό που μπορεί να χαρακτηρίζαμε υπερβολική βία. Είναι μία επικίνδυνη ιδέα.

Αναλογία δεν σημαίνει οφθαλμός αντί οφθαλμού στην κυριολεξία, πως αν η μία πλευρά κάνει κάτι παραπάνω, τότε σπάει τους κανόνες, και όπου αναλογία δεν σημαίνει συμμετρία. Η χρήση του όρου είναι διαφορετική σε σχέσει με τον πόλεμο επειδή ακριβώς ο πόλεμος δεν είναι πράξη δίκαιης τιμωρίας, δεν είναι μία δραστηριότητα με βλέψη στο παρελθόν για την εκτίμηση μελοντικής κίνησης.

Καλώς ή κακώς, ο πόλεμος έχει πάντοτε κάποιο σκοπό, έναν στόχο, ένα τελικό αποτέλεσμα. Το τελικό αποτέλεσμα πολλές φορές καταλαβαίνεται λανθασμένα, αλλά όχι πάντα, για παράδειγμα να «νικήσουμε τους ναζί», να «σώσουμε το Κουβέιτ», να «καταστρέψουμε τα όπλα μαζικής καταστροφής του Ιράκ». Αναλογία, αυτομάτος, σημαίνει μέτρο, και το μέτρο εδώ είναι η αξία που δίνεται στον τελικό σκοπό. Πόσοι θανάτοι πολιτών είναι «μη-δυσανάλογοι» ως προς την αξία του τελικού σκοπού «να νικήσουμε τους ναζί»? Δώστε απάντηση στην ερώτηση που έχει τεθεί με αυτόν το τρόπο και μάλλον θα δικαιολογίσετε πολύ μεγάλο αριθμό θανάτων πολιτών. – και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο η έννοια της αναλογίας έχει χρησημοποιηθεί στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του κόσμου.

Το ίδιο συμβαίνει και στις περιπτώσεις σε συκγεκριμένες μάχες ενός πολέμου. Αναλογισθήτε για παράδειγμα μίας Αμερικάνικης αεροπορικής επιδρομής σε ένα Γερμανικό εργοστάσιο παραγωγής Τάνκς στον 2ο Πακγόσμιο Πόλεμο, η οποία σκότωσε έναν αριθμό πολιτών που ζούσαν κοντά στο εργοστάσιο. Η δικαιολόγιση αυτής της πράξης είναι ως εξής – Ο αριθμός των πολιτών που σκοτώθηκαν είναι «μη-δυσανάλογος» ως προς την καταστροφή που θα έκαναν τα τάνκς στις προσεχής ημέρες ή μήνες εάν συνεχιζόταν η παραγωγή τους. Αυτός είναι ένας καλός λόγος, και πράγματι δικαιολογεί τον μη ηθελημένο θάνατο ενός αριθμού πολιτών. Ομώς ποιόν αριθμό? Πως θέτεις ένα ανώτατο όριο, γνωρίζωντας πως θα μπορούσαν να είχαν παραχθεί πόλλα τανκς και θα είχαν προκαλέσει μεγάλη καταστροφή και πολλούς επιπλέον θανάτους?

Επειδή η διαμάχη της αναλογίας είναι έννοια που βλέπει στο μέλλον και επειδή δεν έχουμε σίγουρη και θετική, παρά μόνο θεωρητική, υπολογιστική γνώση του μέλλοντος, πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί πως χρησημοποιούμε αυτήν την δικαιολογία. Οι υποκειμενικοί αναλυτές και δημοσιογράφοι που χρησημοποιούν την έκφραση της αναλογίας όμως δεν είναι καθόλου προσεκτικοί, δεν κάνουν καμία κριτική με μέτρο, ούτε καν υπολογιστική κρίση δεν βάζουν στα λεγόμενά τους. «Δυσανάλογη» βία για αυτούς είναι απλά η βία που δεν τους αρέσει, ή είναι η βία που διαπράτεται από ανθρώπους που δεν τους αρέσουν.

Ετσι, ο πόλεμος του Ισραήλ στην Γάζα λέγεται «δυσανάλογος» την πρώτη κιόλας ημέρα, πριν κανείς καν γνωρίζει πόσοι σκοτωθήκαν ή ποιοί ήτανε.

Η στάνταρντ αναλογία, κοιτάζοντας το μέλλον, οπώς θα ήτανε το σωστό, θα ήταν ως εξής. Πριν την εξάμηνη εκεχειρία (οπού οι ρουκέτες από την Γάζα ποτέ δεν σταμάτησαν στην πραγματικότητα), η Χαμάς είχε μόνο πρωτόγονες ρουκέτες φτιαγμένες σε σπίτια και που μπορούσαν να χτυπήσουν στόχους σε κοντινές μικρές πόλεις στο Ισραήλ. Στο τέλος των έξι μηνών, είχαν πολύ πιο ανεπτυγμένους πυραύλους, όχι πια κατασκευασμένους στα σπίτια τους αλλά σε εργοστάσια, και που μπορούν να χτυπήσουν πόλεις 30 με 40 χιλιόμετρα μέσα στο Ισραήλ. Ακόμα έξι μήνες αυτού του είδους της εκεχειρίας, την οποία πολλές χώρες στον ΟΗΕ απαιτούσαν και η Χαμάς θα είχε πυραύλους που θα μπορούσαν να χτυπήσουν το Τελ Αβίβ. Και αυτή είναι μία οργάνωση που είναι ρητά ταγμένη στην καταστροφή του Ισραηλινού κρατους. Πόσοι θανάτοι πολιτών είναι «μη-δυσανάλογοι» ως προς την αξία της αποφυγής ρήψης πυραύλων στο Τελ Αβίβ? Πόσους θανάτους πολιτών θα δεχόντουσαν οι Αμερικανοί πολιτικοί αρχηγοί ότι θα ήταν «μη-δυσανάλογο» ως προς την αξία της αποφυγής ρήψης πυραύλων στην Νεα Υόρκη? Και για να έχουμε καλύτερη συναίσθηση ως Ελληνες - Πόσους θανάτους πολιτών θα δεχόντουσαν οι Ελληνες πολιτικοί αρχηγοί ότι θα ήταν «μη-δυσανάλογο» ως προς την αξία της αποφυγής ρήψης πυραύλων στην Αθήνα προερχόμενοι από την Τουρκία?

Η απάντηση, και πάλι είναι, πάρα πολλοί. Πρέπει να κάνουμε υπολογισμούς αναλογίας, όμως αυτοί οι υπολογισμοί δεν θα δώσουν τα πιο σημαντικά ηθικά μέτρα σε ένα πόλεμο.

Οι ερωτήσεις που μας οδεύουν προς τα σημαντικά μέτρα είναι οι εξής. Πρώτον, πριν ο πόλεμος να αρχίσει – υπάρχουν άλλες οδοί που θα μπορούσαν να καταφέρουν τον τελικό σκοπό? Στην περίπτωση του Ισραήλ, αυτή η ερώτηση έχει σχηματίσει την έντονη εσωτερική πολιτική λογομαχία που υπάρχει από τότε που το Ισραήλ αποσύρθηκε από την Γάζα. Ποιός είναι ο σωστός τρόπος να σταματήσουμε τις πυραυλικές επιθέσεις? Πως μπορούμε να εγγυηθούμε ότι η Χαμάς δεν θα προμηθευτεί πιο ανεπτυγμένους πυραύλους? Πολλές ειδών πολιτικές έχουν συζητηθεί και ακόμα περισσότερες έχουν δοκιμαστεί.

Δεύτερον, αφού ο πόλεμος αρχίσει, ποιός είναι υπεύθυνος που βάζει τους άμαχους πολίτες στην μέση της μάχης? Αξίζει να θυμηθούμε ότι στον πόλεμο του Λιβάνου το 2006, ο Κόφι Αννάν, τότε Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, παρ’ όλο που έκανε κριτική στο Ισραήλ για «δυσανάλογη» απάντηση στην εισβολή της Χεσμπολά, έκανε επίσης κριτική και στην Χεζμπολά, όχι μόνο γιατί εκτόξευε πυραύλους προς άμαχους πολίτες, αλλά και επειδή εκτόξευε πυράυλους μέσα από κατοικιμένες από αμάχους περιοχές, έτσι οποιαδήποτε αντεπίθεση από το Ισραήλ θα είχε το αναποφεύκτο αποτέλεσμα των θανάτων ή τραυματισμών αμάχων. Δεν νομίζω πως ο νυν Γενικός Γραμματέας έχει κάνει παρόμοια κριτικη της Χαμάς, παρ’ όλο που η Χαμάς έχει ξεκάθαρα χρησημοποιήσει την ίδια πολιτική.

Η τριτη ερωτηση – Ο επίθεση του στρατού, παίρνει σοβαρά μέτρα για να μειώσει το ρίσκο προς τους άμαχους πολίτες? Παίρνει και ο ίδιος ο στρατός ρίσκα για τους ίδιους, για να μειώσει τους τραυματισμούς και θανάτους πολιτών? Οι στρατοί επιλέγουν τακτικές οι οποίες είναι λίγο ή πολύ προστατευτικές προς τον πληθυσμό των πολιτών, και κρίνουμε αυτούς τους στρατούς βασισμένοι σε αυτές τις επιλογές. Δεν έχω ακούσει αυτήν την ερώτηση για την Γάζα από κανέναν αναλυτή ή δημοσιογράφο στα Δυτικά μέσα ενημέρωσης – είναι δύσκολη ερώτηση, αφού οποιαδήποτε απάντηση θα έπρεπε να συμπεριλάβει και τις τακτικές επιλογές της Χαμάς.

Στην πραγματικότητα, και οι τρεις παραπάνω ερωτήσεις είναι δύσκολες, αλλά είναι αυτές που πρέπει να τεθούν και να απαντηθούν αν θέλουμε να κάνουμε σοβαρές ηθικές κριτικές στον πόλεμο της Γάζας ή και σε οποιοδήποτε άλλο πόλεμο. Η ερώτηση «είναι δυσανάλογο?» δεν είναι καθόλου δύσκολη για ανθρώπους που βιάζονται να πούνε ναι, αλλά εάν ήταν να απαντήσουν με ειλικρίνια, η απάντηση θα ήταν συχνά όχι, και αυτή η απάντηση θα μπορούσε να δικαιολογήσει περισσότερα από όσο θα έπρεπε να δικαιολογήσει.

Να ρωτάμε τις δύσκολες ερωτήσεις και να ανησυχούμε για τις σωστές απαντήσεις, – αυτές είναι οι ηθικές υποχρεώσεις των αναλυτών και δημοσιογράφων, οι οποίοι υποτίθεται ότι μας διαφωτίζουν για τις ηθικές υποχρεώσεις των στρατιωτών. Δεν έχει υπάρξει καθόλου διαφώτιση τελευταία.

Ο Michael Walzer γραφει για την The New Republic. Αυτό το άρθρο εμφανιζεται επίσης στην ιστοσελίδα του Dissent Magazine στα Αγγλικά.